Amfi terimi, İngilizce “Amplifier” kelimesinden gelmekte olup, tam Türkçe karşılığı Amplifikatör/Yükselteç olmakla birlikte, dilimize “amfi” kısaltmasıyla yerleşmiştir. Anfi olarak kullananlar da olmasına rağmen terimin dilimizdeki doğru kısaltma kullanımı amfidir. Yazımızda da bu kısaltmayı kullanacağız.
Amfilerin ne işe yaradıkları, ne amaçla kullanıldıkları, amfi sınıflarını ve amfi seçerken nelere dikkat etmeniz gerektiğini anlatmaya çalışacağız.
Amfi Nedir?
Kendisine bir kaynaktan gelen sinyali; yine kendisine bağlı olan ekipmanların ihtiyacı olan daha yüksek bir seviyeye çıkartmak için değiştirip, yükselterek bu ekipmanlara verilmesini sağlayan cihazdır.
Görev olarak çeşitli amfi türleri bulunmakla birlikte, ses sistemlerinde yaygın olarak kullanılan güç amfisi (power amfi) türünün görevi, kendisine gelen düşük güçteki ses sinyalini değiştirip, güçlendirerek yine kendisine bağlı olan ekipmanların ihtiyacı olan yüksekliğe çıkartmak ve sistemdeki ekipmanların tam performansta çalışmasını sağlamaktır.
Ses sisteminde kullanılan standart bir amfinin çıkış kanal güçleri bellidir ve dışarıdan bir yazılım ile bu kanallardan gelecek frekanslara müdahele şansı bulunmamaktadır. Amfiden gelen güçlendirilmiş ses sinyalinin frekansları üzerinde değişiklik yapılması için ek bir işlemciye ihtiyaç duyulur. Bu tür ayarlamalar için ya ekipmanlarla amfi arasına bir işlemci koymak ya da iki işlemi bir arada yapabilecek kompakt bir amfi türü olan DSP Amfi kullanılmalıdır.
Belirttiğimiz gibi çeşitli amfi türleri bulunmaktadır ve amfi konsepti birçok sektörde ve alanda kullanılmaktadır. Temel mantık; alınan bir güç sinyalinin, daha yüksek seviyeye çıkartılıp verilmesidir. Ses sisteminde bu güç arttırımı ses sinyalleri üzerinden olmaktadır. Güç amfilerinde de çeşitli farklı sınıflarda amfiler bulunmaktadır.
Amfi Sınıfları
Bu sınıflara girmeden önce amfilerin ses dalgalarını işleyiş tarzından bahsedelim. Ses dalgaları amfilerde 360 derecelik açı olarak olarak işlenirler ve amfilerin bu ses dalgalarını nasıl alıp işledikleri, sınıflarını belirler. Amfilerin işleyişleri ve bileşen çeşitleri komplike konulardır. Anlaşılabilir bir şekilde genel anlamda işleyiş tarzlarından, artılarından ve eksilerinden bahsedelim;
A sınıfı amfi
Bu sınıftaki amfilerde aktif elemanlar sürekli çalışır durumdadır. Gelen ses dalgasının tamamını sürekli çalışır durumda bekleyerek 360 derece eksiksiz olarak kullanır. Bu sebeple çok fazla güç tüketimi vardır. Bu güç ihtiyacı ve tüketimi sebebiyle önemli bir ısınma sorunu da bulunmaktadır, ek olarak bileşenleri nedeniyle kompakt diye adlandırılan amfilere göre biraz daha büyük ve ağır olmaktadırlar. Bu görece sorunları bir kenara bırakırsak, en saf ve kaliteli ses sinyalini oluşturan amfi sınıfıdır diyebiliriz. Odyofiller arasında farklı bir yeri vardır. Bu sınıf amfilerde aktif elemanlar hiç kapanmadığı ve sürekli çalıştığı için diğer sınıf amfilerde oluşabilecek kayıplar bu sınıf amfilerde yoktur.
Günümüzde saf ve benzersiz bir ses kalitesi sunmasına rağmen, bahsettiğimiz enerji verimliliği ve ısınma problemlerinden dolayı pek yaygın değillerdir. Çok özel high-end sistemlerde, daha çok ev tipi hi-fi ses sistemlerinde kullanılırken, otomobil ses sistemleri için özellikle istediği gücün sağlanma zorluğu ve soğutma sorunları yüzünden çok tercih edilmemektedirler.
B sınıfı amfi
Bu sınıftaki amfilerde, gelen güç sinyali ikiye bölünerek işlenmektedir. Yani bir eleman 180 derece diğer bir eleman da diğer 180 dereceyi işler. Bu sebeple çıkış sinyalinde bazı distorsiyonlar oluşabilmektedir fakat bu sayede A sınıfı amfiden daha az enerji tüketirler. Ses dalgasını ikiye bölerek iki ayrı bölümde işleyip, çıkış sinyaline göndermeleri, bahsettiğimiz gibi çıkış sinyalinde bazı bozulmalara sebebiyet vermektedir. Enerji tarafındaki artıları yüzünden daha çok batarya ile güçlendirilmiş cihazlarda tercih edilmektedir. Örneğin geleneksel transistörlü, pilli radyolar gibi.
AB sınıfı amfi
Bu sınıftaki amfilerde ses dalgası yine B sınıfında olduğu gibi ikiye bölünerek iki elemanda işlenir, temel fark ise iki her iki eleman da diğer dalganın işlenmesine yardımcı olur. Bu sayede A sınıfının verdiği saf ses çıkışına yaklaşılırken, enerji tüketimi biraz daha aşağı çekilmiştir. B sınıfında iki ayrı elemanın işlediği ses dalgasındaki distorsiyonlar da AB sınıfında iki elemanın da diğer ses dalga yarısının işlenmesine yardım etmesi sayesinde distorsiyon sorununu aşağı çekmiştir.
Özetlemek gerekirse; B sınıfının enerji verimliliğinden biraz feragat eder ama A sınıfının da ses kalitesine biraz yaklaşır.
C sınıfı amfi
Bu sınıf amfiler ses dalgasının sadece bir yarısını kullanmaktadırlar. Bu sebeple çıkış sinyalinde çok fazla distorsiyon bulunmaktadır. Ses dalgasının bir yarısını işlemediği için bu yük azlığı da çok az enerjiye ihtiyaç duymasını sağlar, yüksek güç verimliliği sağlamaktadır. Distorsiyon sorununu çözmek için de bu sınıf amfilerin yanında bir ince ayar cihazı kullanılmaktadır. Günümüzde kullanım alanları sınırlıdır. Radyo vericilerinde tercih edilebilmektedirler.
D sınıfı amfi
Günümüzde iyice yaygınlaşan ve tercih edilen amfi sınıfıdır. Ses dalgalarını işleyişi diğer sınıf amfilerden çok farklıdır. Özel bir genişlik modülasyonu kullanır ve bu sayede hem ses dalgasında distorsiyon azdır, hem de enerji verimliliği çok yüksek seviyededir. Bu sebeple birçok alanda tercih sebebi olmaktadır.
Enerji verimliliğinin yüksekliği otomobil ses sistemlerinde de tercih edilmesini sağlamaktadır. Bu verimlilik sayesinde çok az ısınan bu amfi sınıfı, istenen ses kalitesini de gelişen teknoloji sayesinde sunabilmektedir. Teknolojisi gelişmeye sürekli açık olduğu için yıllar içinde hi-fi ses sistemlerinde kullanılmasına olanak sağlamıştır.
Bu sınıf amfilerin bir artısı da dijital sinyal kaynağından aldığı sinyali bir DAC’a (dijital sinyali analog sinyale dönüştürücü) ihtiyaç duymadan işleyebilmesidir. Bu sayede amfi devresindeki yük karmaşıklaşmaz ve verimliliğe de katkısı olur.
Bu sınıf amfilerin günümüzde tercih edilmesinin sebeplerinden birisi de hem sürekli gelişmekte olup hem de ekonomik olarak daha karşılanabilir olmasıdır.
E sınıfı amfi
Bu sınıf amfiler yüksek enerji verimliliği sunarlar ve daha çok radyo frekanslarında devre açma kapama güç amfisi olarak kullanılırlar. Sadece güç açma ve kapama anlarında devreye girdiği için enerji verimliliği üst seviyededir.
F, G, H, I ve diğer sınıf amfiler (AB1, AB2, AB+B, BD, XD, T)
Çeşitli alanlarda veya kaynaklarda F, G, H, I gibi amfi sınıflarına denk gelebilirsiniz. Bu sınıf amfiler yukarıda detaylarını verdiğimiz amfi sınıflarının üzerinde bazı oynamalarla ortaya çıkmış sınıflardır. Temel amfi sınıfları üzerine bazı eklemeler, düzenlemeler, sektörel ihtiyaçlara göre değişiklikler barındırırlar.
Örneğin G sınıfı amfi, AB sınıfı amfinin işleyişini almış, enerji verimliliği üzerine geliştirmeler yapmaya çalışmıştır. H sınıfı amfi ise daha da üzerine çıkıp AB sınıfı amfilerin enerji verimliliğinde daha fazla iyileşmeyi hedeflemiştir. Bu iki sınıf da AB sınıfı işleyişin enerji verimliliğini arttırıp, ek olarak da cihazları küçültmeyi hedeflemiştir, fakat karşılığında alınan ses sinyali A sınıfı düşünüldüğünde, hi-fi ses sistemleri için çok fazla tercih edilebilir düzeye gelememiştir.
T ve I sınıfı amfiler ise, D sınıfı amfi işleyişi üzerine oluşturulmuş, genişlik modülasyonu üzerinde oynamalar yapmayı hedeflemiştir ama günümüzde çok tercih edilmemektedirler.
XD sınıfı amfiler ise, Cambridge Audio’nun patentini aldığı, A, B ve AB sınıfı amfilerin negatif yanlarını iyileştirmeyi hedefleyen bir amfi sınıfıdır. Distorsiyon olarak B sınıfından daha iyi sonuçlar vermiştir. Isı üretimi açısındansa A sınıfından daha iyi sonuçlar vermişken ısı konusunda AB sınıfının gerisinde kalmıştır.
Hangi sınıf amfiyi seçmeliyim ?
Bu soru çok sık sorulan bir sorudur ve cevabı da kişinin ihtiyaç ve beklentisine göre değişiklik göstermektedir. Genel anlamda amfilerin görevlerine değindik, burada satır aralarında olan bir bilgi var, o da amfilerin ses dalgalarını saf halde alıp, işleyerek güç arttırımı sağlamaya çalışmalarıdır. Burada beklentiniz devreye giriyor. Ses dalgalarının fazla işlenerek çıkışa gönderilmesi demek, bir anlamda sesin saflığından feragat etmek anlamına geliyor.
Örneğin A sınıfı amfileri inceleyecek olursanız bu amfiler enerji verimliliği düşünülmeden üretilmiş, ses dalgasıyla minimum seviyede oynayıp, çok fazla güç harcayarak ses kalitesinde düşüşü neredeyse sıfıra indirmektedirler. A sınıfı amfilerin sunduğu ses kalitesi odyofiller arasında farklı bir yere konmaktadır. Enerji verimliliği önemli değil, ses kalitesi önemli denirse bu sınıf amfiler size cevap olabilir. Tabii kullanılacak alanlar da önemli, talep edeceği enerji ve üreteceği ısıya çözümler bulmak gerekecektir.
Günümüzde kullanılacak cihazların kompakt, nispeten ufak ve enerji verimliliği olması hedeflenmiştir ki bu da D sınıfı amfileri önplana çıkartmıştır. Teknolojik olarak da ar-ge çalışmaları bu sınıf üzerine yoğunlaşmış durumdadır. Ortaya çıkan ürünler gün geçtikçe gelişmektedir.
Günün sonunda, hangi amfi sınıfından ürün seçeceğiniz sorusunun cevabı, yukarda temel özelliklerini çok teknik verilerle kafanızı karıştırmadan belirtmeye çalıştığımız amfi sınıflarının hangisinin size uygun olacağında saklıdır.
Ses Sistemi için Amfi Gerekli midir?
Elimizdeki hoparlörlerin istediği gücü verebilecek bir ana ünitemiz yoksa, bu hoparlörlerden tam verim alma şansımız da olmayacaktır. Hoparlörlerin beslenmesi için gerekli watt değerlerini öğrenip, bu değerleri karşılayabilecek bir amfiyi ana ünite ve hoparlörler arasına girmek, sağlıklı olan çözüm olacaktır.
Amfi kullanmak istemiyorsak eğer, en mantıklı denklem, ana ünitemizin sağlayabildiği güç değerlerini öğrenip, bu değerlerde çalışabilecek seviyede hoparlörler kullanmak olacaktır.
Ses sistemlerinde birçok parametre bulunmaktadır. Günümüzde watt değerleri havada uçuşmakta ama birçoğunun pazarlama stratejisi olduğunu unutmayın. Global ve sertifikalı ürünleri kullanmaya özen gösterin ve gelişmiş teknoloji ile desteklenmiş watt değerlerini baz alın. Kaliteli bir ana ünite ile amfiye ihtiyaç duymadan çok başarılı sistemler oluşturabilirsiniz fakat konu ses kalitesi oldu mu işin sonu pek olmuyor, ileride daha kaliteli ve hi-fi seviyesine çıkmak için kaliteli bir amfi ve işlemciye ihtiyacınız olacaktır.